Dr. Δημήτριος Γ. Κίμογλου Ph.D
Το άγχος και η φλεγμονή του εντέρου Η βιοχημική γέφυρα προς την ελκώδη κολίτιδα
Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική έρευνα έχει αρχίσει να αποκαλύπτει με μεγαλύτερη σαφήνεια τη βαθιά αλληλεπίδραση μεταξύ ψυχικού στρες και εντερικής φλεγμονής. Το έντερο, που άλλοτε θεωρούνταν απλώς ένα όργανο πέψης, σήμερα αναγνωρίζεται ως ένα δυναμικό νευροενδοκρινικό και ανοσολογικό κέντρο, στενά συνδεδεμένο με τον εγκέφαλο μέσω του αποκαλούμενου άξονα εγκεφάλου–εντέρου.
Το χρόνιο άγχος ενεργοποιεί τον υποθαλαμο-υποφυσιο-επινεφριδικό άξονα (HPA axis), οδηγώντας σε αυξημένη έκκριση κορτιζόλης και κατεχολαμινών. Αυτές οι ορμόνες, ενώ σε οξεία φάση έχουν προσαρμοστικό ρόλο, όταν διατηρούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα προκαλούν ανοσολογική δυσρύθμιση. Στο επίπεδο του εντέρου, η χρόνια ενεργοποίηση του στρες μεταβάλλει τη διαπερατότητα του εντερικού επιθηλίου («leaky gut»), αυξάνοντας τη διέλευση βακτηριακών προϊόντων όπως τα λιποπολυσακχαρίδια (LPS) προς την κυκλοφορία. Αυτή η διέλευση διεγείρει τα μακροφάγα και τα Τ-λεμφοκύτταρα, πυροδοτώντας την παραγωγή προφλεγμονωδών κυτοκινών όπως οι IL-6, TNF-α και IL-1β.
Η ελκώδης κολίτιδα, χαρακτηριστική μορφή φλεγμονώδους νόσου του εντέρου, φαίνεται να ενισχύεται από αυτή τη νευροανοσολογική αλληλεπίδραση. Πλήθος μελετών δείχνουν ότι ασθενείς με ενεργό φλεγμονή παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης, αλλά και αντίσταση των ιστών στη δράση της — γεγονός που επιτείνει τον φλεγμονώδη κύκλο. Παράλληλα, το άγχος τροποποιεί τη μικροβιακή σύνθεση του εντέρου, μειώνοντας τους προστατευτικούς μικροοργανισμούς (όπως τα Lactobacillus και Bifidobacterium) και επιτρέποντας την επικράτηση προ-φλεγμονωδών ειδών. Έτσι, το ψυχικό φορτίο μεταφράζεται σε μικροβιακή ανισορροπία, που με τη σειρά της ενισχύει την ανοσολογική αντίδραση και την παραγωγή φλεγμονωδών μεσολαβητών.
Σε βιοχημικό επίπεδο, παρατηρείται αυξημένη ενεργοποίηση του NF-κB, του βασικού ρυθμιστή φλεγμονωδών γονιδίων, καθώς και διαταραχή στα μονοπάτια των ελευθέρων ριζών. Το οξειδωτικό στρες επιδεινώνει την καταστροφή του επιθηλίου και μειώνει τα επίπεδα γλουταθειόνης, του κυριότερου ενδογενούς αντιοξειδωτικού. Αυτή η διπλή πίεση —ψυχολογική και βιοχημική— οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο φλεγμονής, όπου το στρες δεν είναι απλώς σύμπτωμα αλλά αιτιοπαθογενετικός παράγοντας.
Η κατανόηση αυτής της σύνδεσης μάς δείχνει ότι η αντιμετώπιση της ελκώδους κολίτιδας δεν μπορεί να περιοριστεί αποκλειστικά στη φαρμακολογική αναστολή της φλεγμονής. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση, που περιλαμβάνει τη ρύθμιση του άγχους, τη σταθεροποίηση του μικροβιώματος και την ενίσχυση των αντιοξειδωτικών μηχανισμών, αποτελεί το νέο επιστημονικό πρόταγμα. Το έντερο δεν είναι απλώς ένας σωλήνας πέψης· είναι ένας καθρέφτης της ψυχικής μας κατάστασης. Και όταν αυτός ο καθρέφτης θολώνει, η θεραπεία αρχίζει πρώτα από τη σκέψη.