Επιγενετικές Τροποποιήσεις στις Ψυχοσωματικές Διαταραχές: Μια Νέα Προοπτική
Συγγραφέας: Dr. Δημήτριος Γ. Κίμογλου
Certified in Immuno-Oncology/Precision Oncology & Cancer Genomics (Harvard Medical School), Neuroscience/Neurogenetics (Harvard, EPFL), Counseling Psychology – RQF Level 7 UK
Εισαγωγή
Στη σύγχρονη εποχή της προσωποποιημένης ιατρικής, οι επιγενετικές τροποποιήσεις αναδεικνύονται ως κλειδί για την κατανόηση των ψυχοσωματικών διαταραχών. Σε αντίθεση με τις κλασικές γενετικές μεταλλάξεις, οι επιγενετικές αλλαγές είναι αναστρέψιμες και επηρεάζονται σημαντικά από περιβαλλοντικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του ψυχολογικού στρες.
Οι μηχανισμοί επιγενετικής ρύθμισης περιλαμβάνουν τη μεθυλίωση του DNA, τις μετα-μεταφραστικές τροποποιήσεις ιστονών και τη ρύθμιση μέσω μικροRNA. Αυτοί οι μηχανισμοί επιτρέπουν στα κύτταρα να “απομνημονεύσουν” περιβαλλοντικές εμπειρίες και να μεταβάλουν τη γονιδιακή έκφραση χωρίς αλλαγή στην αλληλουχία του DNA.
Μηχανισμοί Επιγενετικής Ρύθμισης
Η μεθυλίωση της κυτοσίνης στις CpG θέσεις αποτελεί έναν από τους καλύτερα μελετημένους επιγενετικούς μηχανισμούς. Το χρόνιο στρες οδηγεί σε αλλαγές στο μοτίβο μεθυλίωσης γονιδίων που εμπλέκονται στην ανοσοποιητική απάντηση και στη ρύθμιση του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια.
Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι η επιγενετική ρύθμιση του γονιδίου FKBP5, το οποίο κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη που ρυθμίζει την ευαισθησία στα γλυκοκορτικοειδή. Τραυματικές εμπειρίες μπορούν να προκαλέσουν υπομεθυλίωση αυτού του γονιδίου, οδηγώντας σε αυξημένη έκφραση και μειωμένη ευαισθησία στην κορτιζόλη.
Οι τροποποιήσεις των ιστονών, όπως η ακετυλίωση και η μεθυλίωση, ρυθμίζουν την προσβασιμότητα της χρωματίνης και επομένως τη γονιδιακή μεταγραφή. Η διαταραχή αυτών των τροποποιήσεων έχει συνδεθεί με ψυχιατρικές διαταραχές και ψυχοσωματικά νοσήματα.
Διαγενεακή Μετάδοση Επιγενετικών Αλλαγών
Ένα από τα πιο συναρπαστικά ευρήματα στην επιγενετική είναι η δυνατότητα μετάδοσης επιγενετικών τροποποιήσεων από γενιά σε γενιά. Μελέτες σε επιζώντες του Ολοκαυτώματος και τα παιδιά τους έχουν δείξει ότι τραυματικές εμπειρίες μπορούν να επηρεάσουν επιγενετικά το DNA των απογόνων.
Αυτό το φαινόμενο εξηγείται μέσω της μεταβολής των επιγενετικών σημάτων στα γαμετικά κύτταρα. Το στρες και το τραύμα μπορούν να αλλάξουν το επιγενετικό τοπίο των σπερματοζωαρίων και των ωαρίων, μεταδίδοντας έτσι την “μνήμη” του στρες στις επόμενες γενεές.
Αυτή η διαγενεακή μετάδοση μπορεί να εξηγήσει γιατί ορισμένα άτομα παρουσιάζουν αυξημένη ευαισθησία σε ψυχοσωματικές διαταραχές χωρίς να έχουν βιώσει άμεσα τραυματικές εμπειρίες.
Στόχευση Επιγενετικών Μηχανισμών στη Θεραπεία
Η αναστρεψιμότητα των επιγενετικών αλλαγών ανοίγει νέες προοπτικές για θεραπευτικές παρεμβάσεις. Αναστολείς των DNA μεθυλοτρανσφερασών και των ιστονικών ντεακετυλασών χρησιμοποιούνται ήδη στην ογκολογία και εξετάζονται για ψυχιατρικές εφαρμογές.
Οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις φαίνεται επίσης να επηρεάζουν το επιγενετικό τοπίο. Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία έχει συνδεθεί με αλλαγές στη μεθυλίωση γονιδίων που εμπλέκονται στη ρύθμιση του στρες.
Η διαλογιστική πρακτική και οι τεχνικές mindfulness έχουν δείξει ότι μπορούν να επηρεάσουν την έκφραση γονιδίων που σχετίζονται με τη φλεγμονή και την ανοσοποιητική λειτουργία μέσω επιγενετικών μηχανισμών.
Η επιγενετική προσέγγιση των ψυχοσωματικών διαταραχών προσφέρει μια νέα διάσταση στην κατανόηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ περιβάλλοντος και γονοτύπου. Οι μελλοντικές θεραπευτικές στρατηγικές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη αυτούς τους μηχανισμούς για να επιτύχουν βέλτιστα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών νοσημάτων.